ସେତେବେଳେ ଗାଁ ଗହଳିକୁ ନା ଭଲ ରାସ୍ତାଟିଏ ଥାଏ, ନା ଥାଏ ପରିବହନର ସୁବ୍ୟବସ୍ଥା, ଆଜିକାଲି ଭଳି । ସକାଳର ଖବରକାଗଜ ସଂଧ୍ୟାରେ ଓ ସାପ୍ତାହିକ ପତ୍ରିକା ଦିନଟେ ପରେ, ଚିଠି ବି ସେମିତି ଡେରିରେ ପହଞ୍ଚେ । ଚାତକ ପରି ଅପେକ୍ଷାରତ ସଭିଏଁ, ବୁଢ଼ା ଠୁ ପିଲାଏ ।

ପ୍ରତି ବୁଧବାର ‘କାଶୀଯାତ୍ରା’ ନାମକ ଏକ ଧାରାବାହିକ ଗଳ୍ପଟିଏ , ‘କର୍ମବୀର’ ପତ୍ରିକାରେ ବାହାରେ । ଯାହାକୁ ଲେଖିଥିଲେ ଜଣେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଲେଖିକା ‘ତ୍ରିବେଣୀ’ । ତାଙ୍କ ଲେଖାର ଶୈଳୀ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସୁହାଇଲା ଭଳି ସହଜ ଓ ବୋଧଗମ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ତାଙ୍କର ଲେଖାଗୁଡିକ ପ୍ରାୟତଃ ସାଧାରଣ ଜନଜୀବନ ପାଇଁ ହୋଇ ଥିବାରୁ , ଖୁବ୍ ଲୋକାଦୃତ ହୋଇଥାଏ । ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ସେ ବିଦାୟ ନେଇ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ ଆରପୁରକୁ ଓ ଦେଇଯାଇଥିଲେ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତକୁ ଏକ ଅପୂରଣୀୟ ଅଭାବ ।

ସାଧାରଣତଃ ଆମେ ହିନ୍ଦୁମାନେ ଭାବୁ ଜୀବନରେ ଯଦି ଥରେ କାଶୀ ବାରଣାସୀ ନ ଯାଇଛୁ ତ ଆମେ କିଛି ପୁଣ୍ୟ କରିପାରିନୁ । ଠିକ୍ ସେମିତି ମୋ ଜେଜେ ମା’ର ବି ଇଚ୍ଛାଟିଏ ଥାଏ । ତେଣୁ “କାଶୀଯାତ୍ରା” ଧାରାବାହିକଟି ଶୁଣିବାକୁ , ସବୁ କାମ ସାରି ଦେଇ ବସିପଡେ ମୋ ପାଖରେ । ସତରେ ଭାଗ୍ୟ ଥିଲେ ଏ ମଉକା ମିଳେ, ନହେଲେ ଆଜି କାଲି ତ ଏତକ ବି ଅଭାବ ସମସ୍ତଙ୍କୁ । ମୋ’ଠାରୁ ଗପଟିକୁ ଶୁଣି, ଭଲରେ ହେଜିନିଅନ୍ତି ସେ । ତାପରେ ଗାଁ ଭିତରେ ଥିବା ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣରେ ତାଙ୍କ ସାଙ୍ଗସାଥୀଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁ ତକ କହନ୍ତି ଓ ନିଜକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଠାରୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଗର୍ବିତ ମନେକରନ୍ତି, ବୋଧହୁଏ ! ସମସ୍ତେ ଯେ ଯାହାର ନାତି ନାତୁଣୀ କୁ ଧରି ଆସନ୍ତି ସେଠିକୁ । ପିଲାଏ ଖେଳନ୍ତି ଓ ସେମାନେ ଗପନ୍ତି ! ଯେମିତି ଆଜିକାଲିର ପାର୍କ ! ତେଣୁ ତାଙ୍କର ସାଙ୍ଗମାନେ ବି ମୋ ଜେଜେମା’ଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି, ତାଙ୍କଠୁ ଏ ଧାରାବାହିକ ଟି ଶୁଣିବାକୁ !

ଥରେ ଆମର ଏକ ସଂପର୍କୀୟାଙ୍କ ବିଭାଘର ପାଇଁ ମୁଁ ଚାଲି ଯାଇଥିଲି ଅନ୍ୟତ୍ର । ସେତେବେଳର ବାହାଘର ମାସ ମାସ ଖୁସିବାସି ଲାଗି ରହୁଥାଏ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ପାଇଁ । ଆଜିକାଲିର ବାହାଘର ପର୍ବ ପରି ନୁହଁ । ଦିନେ ଦି ଦିନ ଆଗରୁ ଭିଡ଼ ଜମେ, ଆଉ ବାହାଘର ସରିଗଲା ପରେ ପରେ ଘର ପୁରା ଖାଁ ଖାଁ ! ସେ ଯା ବି ହେଉ, ମୁଁ ଫେରି ଆସିବା ପରେ ଦେଖିଲି ମୋ ଜେଜେମାଙ୍କ ମୁହଁ ଟି ଝାଉଁଳି ପଡ଼ିଛି । ସହି ପାରେନି ତାଙ୍କ ମୁହଁ ଶୁଖିଗଲେ । ଅଗତ୍ୟା ପଚାରିଲି , “କଣ ହୋଇଛି ଅବ୍-ବା (ଜେଜେମା’) ?” ଖାଲି ମୁଣ୍ଡ ହଲେଇ ଈଶାରାରେ ମନା କଲେ । ମୁଁ ବି ଚୁପ୍ ରହିଲି । ରାତିରେ ଛାତ ଉପରେ ଶେଯ ପାରିଲା ପରେ ମୁଁ ଶୋଇଲି । ମୋ ପାଖରେ ବସିଲେ ଓ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ମୁଣ୍ଡରେ ହାତ ବୁଲାଇବା ବେଳେ ଜାଣିପାରିଲି, ସେ କିଛି କହିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି, ହେଲେ କହିପାରୁ ନାହାନ୍ତି । ପଚାରିଲି , ‘ ଆବ୍-ବା , କଣ ହୋଇଛି ? ‘

ତାଙ୍କ ଆଖି ଛଳଛଳ ହୋଇ ଆସିଲା । କହିଲେ ” ପିଲାବେଳୁ ମା’କୁ ହରାଇଥିଲି । ମୋ ଦାୟିତ୍ୱ ନେବାକୁ ବା ମୋତେ ସମ୍ଭାଳିବାକୁ କେହି ନଥିଲେ । ବାପା ତାଙ୍କ ବେପାରରେ ଏତେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହୁଥିଲେ ଯେ ଘର ସମ୍ଭାଳିବାକୁ ଦ୍ବିତୀୟ ବିବାହ କଲେ । ସେ ସମୟରେ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ପଢ଼ିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଉ ନ ଥିଲା । ତେଣୁ ମୁଁ କେବେ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପିଣ୍ଢା ବି ମାଡ଼ି ନି । ତାପରେ ମୋତେ ଶୀଘ୍ର ବିଭା ଦେଇଦେଲେ । ମୁଁ ପିଲାଙ୍କର ମା’ବି ହୋଇଗଲି । ଜୀବନ ସାରା ନିଜକୁ ଏଇ ଘର ଭିତରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରଖିଲି ଓ ବହୁତ୍ ଖୁସି ହୁଏ ଯେତେବେଳେ ତୁମେମାନେ ସବୁ ମୋ ନାତି ନାତୁଣୀ ହୋଇ ମୋ ଚାରିପଟେ ଘୁରିବୁଲିଲ ଓ ମୋ ହାତରୁ ଖାଇ ଖୁସିରେ ମୋ ଘର ମହକେଇ ଦେଲ । ସେଇ ଘରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାମ ଭିତରେ ବି ସ୍କୁଲ ନ ଯାଇପାରିବାର ଏକ ଅବଶୋଷ ମୋ ଭିତରୁ କିଛି ଦୃଢ଼ ହୋଇ ଢେଉମାରେ, ମୋ ପିଲା ଓ ତାଙ୍କ ପିଲାଙ୍କୁ ମୁଁ ନିଶ୍ଚୟ ପଢ଼ିବାର ସୁଯୋଗ ଦେବି ଓ ସେମାନେ ଭଲ ବି ପଢ଼ିବେ ।”

ମୁଁ ସେତେବେଳେ ବୁଝି ପାରୁ ନ ଥାଏ , ମୋ ଜେଜେମା ଏ ବାଷଠି ବର୍ଷରେ , ମୋତେ , ଯିଏ କି ମାତ୍ର ବାର ବର୍ଷର ଝିଅଟେ , ଏ ଅଧ ରାତିରେ କାହିଁକି କହୁଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଜାଣେ ତାଙ୍କୁ କେମିତି ଓ କେତେ ମାତ୍ରାରେ ମୁଁ ଭଲ ପାଏ । କିଛି ତ ଗୋଟାଏ କାରଣ ଅଛି ଏସବୁ କହିବାର !! ଚାହିଁଲି ତାଙ୍କ ମୁହଁକୁ, ବିଷାଦର ଚିହ୍ନ ଓ ଛଳଛଳ ଆଖିର ଲୁହ, ଯେ’କି ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର୍ ଦିଶନ୍ତି, ସବୁବେଳେ ହସୁଥା’ନ୍ତି ମଧ୍ୟ ! ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବି ଭୁଲିପାରେନି ତାଙ୍କର ସେଇ ଉଦାସୀଆ ମୁହଁଟିକୁ ! ମୁଁ ତତ୍-କ୍ଷଣାତ୍ ଆଣ୍ଠେଇ ବସି ତାଙ୍କ ହାତକୁ ଜାବୁଡ଼ି ଧରି ପକେଇଲି !

– “ଆବ୍-ବା, କାନ୍ଦନି , କୁହ କଣ ହୋଇଛି ? ମୁଁ କିଛି ସାହାଯ୍ୟ କରିପାରିବିକି ତୁମକୁ ?”

– ହଁ, ମୁଁ ତୁମର ସାହାଯ୍ୟ ଚାହୁଁଛି । ଜାଣିଛ, ତୁମେ ମୋ ପାଖରେ ନଥିବା ସମୟରେ, ‘କର୍ମବୀର’ ମ୍ୟାଗାଜିନ୍ ସବୁଦିନିଆ ଭଳି ଆସିଲା। ମୁଁ ଖୋଲେ, ଦେଖେ , କାଶୀଯାତ୍ରା ଚିତ୍ର ଊପରେ ଟିକେ ହାତ ବୁଲାଏ , ଭାବେ ମୋ ଆଙ୍ଗୁଳିଗୁଡିକ ବୁଝି ପାରନ୍ତେ କି କ’ଣ ଲେଖା ହୋଇଛି ; କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଜାଣୁଥିଲି ସେଇଟା ଅସମ୍ଭବ, ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରନ୍ତା ଯଦି ମୁଁ ପଢ଼ି ଶିଖିଥାନ୍ତି ! ତେଣୁ ତୁମ ଆସିବା ବାଟକୁ ଚାତକ ପରି ଚାହିଁ ବସିଲି । ଭାବିଲି ତୁମେ ଶୀଘ୍ର ଫେରି ଆସିଲେ ମୋତେ ପଢ଼ି ଶୁଣେଇବ । ଏମିତି ବି ଭାବିଲି, ଚାଲିଯିବି ତୁମ ପାଖକୁ, ଆଉ କହିବି କି ମୋ ପାଇଁ ଟିକେ ପଢ଼ି ଦେଲ ଗପଟିକୁ ! ଅବଶ୍ୟ ଏଠି ଆମ ଗାଁରେ କାହାକୁ ବି ପଚାରି ପାରନ୍ତି ଯେ, ମନଟା ଟିକେ ସଂକୁଚିତ ବୋଧ ହେଲା ଭଳି ଲାଗିଲା । ତେଣୁ ନିଜକୁ ଅତିରିକ୍ତ ଅସହାୟ ଓ ନିର୍ଭରଶୀଳ ମନେହେଲା । ବହୁତ୍ ଧନର ଅଧିକାରିଣୀ ହୋଇ, ବି ମୁଁ ଆତ୍ମ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇ ପାରିନାହିଁ, ସେଥିପାଇଁ ଦୁଃଖ ଲାଗିଲା ।

ମୁଁ ଜାଣି ପାରୁ ନ ଥାଏ କଣ କହିବି ତାଙ୍କୁ । ସେ ପୁଣି କହିଚାଲିଲେ …

– ମୁଁ ପଢ଼ିବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞାବଦ୍ଧ । ତେଣୁ ଲେଖି ପଢ଼ି ଶିଖିବି କାଲିଠୁ । ଆଜିଠାରୁ ମୋର ଧ୍ୟାନ କେବଳ ସରସ୍ଵତୀ ପୂଜା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ , ଅର୍ଥାତ୍ ଆସନ୍ତା ଦୁର୍ଗାପୂଜା ହେବ ମୋ ପାଇଁ ସରସ୍ଵତୀ ପୂଜା ! ଆଉ ସେଇ ଦିନଠାରୁ ମୁଁ ନିଜେ ହିଁ ଏସବୁ ପତ୍ରିକା ପଢ଼ିବି । ଦେଖିବୁ, ମୁଁ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବି !

ତାଙ୍କର ଏ ପ୍ରକାର ଦୃଢ଼ ମନୋଭାବ ଦେଖି ଖୁବ୍ ଖୁସି ହେଲି ଓ ତାଙ୍କୁ ଚାହିଁ ହସି ବି ଦେଲି । କହିଲି, ଆବ୍-ବା , ଏ ବାଷଠି ବର୍ଷରେ ? ଯାହାର ମୁଣ୍ଡରେ କାଶତଣ୍ଡି ପରି କେଶ, ଆଖିରେ ଯବ କାଚ ପରି ଚଷମା , ଚମଧୁଡୁଧୁଡୁ , ହାତରେ କରଚୁଲି ଧରି ଯିଏ ଦିନ ରାତି ରୋଷେଇ ଘରେ … ସେ ପୁଣି ପାଠ ପଢ଼ିବ ପରା … ହି ହି ହି ହି । ହସରେ ଉଡେଇ ଦେଲି ତାଙ୍କ କଥାଟିକୁ ମୁଁ ।ପିଲାଳିଆମିରେ ଏତିକି କହିଦେଇ ଥିଲି ସିନା , ମନେ ମନେ ତାଙ୍କ ଦୃଢ଼ତା ଦେଖି ମୋତେ ଖୁବ୍ ଖୁସି ଲାଗିଲା । ସେ କିନ୍ତୁ ନିର୍ବିକାର ଚିତ୍ତରେ ସ୍ମିତହାସ୍ୟଟିଏ ଦେଲେ ।

କଥାରେ ଅଛି “ଯଦି କୌଣସି ଭଲ କାରଣ ପାଇଁ ତୁମେ ଦୃଢ଼ ନିଶ୍ଚିତ, ତେବେ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତି ତୁମର ବାଧକ ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ” ମୁଁ କଠୋର ପରିଶ୍ରମ କରିବି, କିନ୍ତୁ ପଢ଼ିବି । କିଛି ଗୋଟିଏ ନୂଆ ଶିଖିବା ପାଇଁ କୌଣସି ବୟସ ସୀମା ନଥାଏ, କେବଳ ଆଗ୍ରହ ଜରୁରୀ ଅଟେ । ତା’ପର ଦିନରୁ ହିଁ ମୋ ଟିଉସନ୍ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲି । ଆବ୍-ବା ଥିଲେ ମୋ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ଓ ଚମତ୍କାର ଛାତ୍ରୀ ! ସେତେବେଳେ ମୁଁ ଜାଣି ବି ନଥିଲି ଯେ ଦିନେ ମୁଁ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସାଇନ୍-ସ୍ ରେ ଶିକ୍ଷକତା କରିବି ଆଉ ଶହ ଶହ ପିଲାଙ୍କୁ ପଢେଇବି !!

ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଦଶହରା ଆସିଗଲା । ମୁଁ ଲୁଚେଇକି ଗୋଟେ ‘କାଶୀଯାତ୍ରା’ ଉପନ୍ଯାସ, (ଯାହାକି, ସେ ସମୟରେ ଖୁବ୍ ପାଠକାଦୃତ ଥିଲା) କିଣି ଆଣି, ଉପହାର୍ ପରି ସଜାଡ଼ି ରଖିଲି । ସେ ମୋତେ ପୂଜା ଦିନ ଠାକୁରଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇ ଏକ ଚୌକିରେ ବସାଇ, ଫ୍ରକ୍ ଟିଏ ଉପହାର ଦେଲେ । ତା’ପରର ଦୃଶ୍ୟ ମୋ ପାଇଁ ଟିକେ ଅସ୍ବାଭାବିକ ଥିଲା । ସେ ନଇଁପଡ଼ି ମୋ ପାଦ ଛୁଇଁ ପ୍ରଣାମ୍ କଲେ । ମୁଁ ତ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହଡ଼ବଡେଇ ଗଲି ଓ ପାଦ, ପଛ ପଟକୁ ଘୁଞ୍ଚାଇ ନେଇ ଭାବିଲି , ବଡ଼ମାନେ ତ କେବେ ସାନମାନଙ୍କର ପାଦ ଛୁଅଁନ୍ତି ନି ! ସବୁବେଳେ ଆମେ ଭଗବାନ, ଗୁରୁଜନ ଓ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ କରୁ। ଏଇଥିପାଇଁ ଯେ ତାଙ୍କ ନିକଟରୁ ଆମେ ଆଶୀର୍ବାଦ ଗ୍ରହଣ କରୁ ! ଏହା ଏକ ସୁନ୍ଦର ପରମ୍ପରା ; କିନ୍ତୁ ଆଜି ଏମିତି ଓଲଟା କାହିଁକି ହେଲା ? ଏହା କଦାପି ଠିକ୍ ନୁହେଁ !

ସେ କହିଲେ ” ମୁଁ ମୋ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ପାଦ ଛୁଉଁଛି, ମୋ ନାତୁଣୀର ନୁହେଁ ; ଏପରି ଏକ ଶିକ୍ଷକ, ଯେ’କି ମୋତେ ଏତେ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ, ସାବଲୀଳ ଉପାୟରେ ଓ ଖୁବ୍ ଆନ୍ତରିକତା ସହ ସ୍ନେହ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଦେଇ ପାଠ ଶିଖାଇଛନ୍ତି । ମୁଁ ଏବେ ନିଜେ କୌଣସି ପତ୍ରିକା ଅନାୟାସରେ ପଢ଼ିପାରିବି । ମୁଁ ସେଥିପାଇଁ ଆଜିଠୁଁ ସ୍ବାଧୀନ ଅନୁଭବ କରୁଛି ନିଜକୁ । ତେଣୁ ମୋର ପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ଗୁରୁଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଦେବା! ଏହା କଣ ଆମର ପୁରାଣରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇନି କି , ବୟସର ତାରତମ୍ୟ , ଲିଙ୍ଗର ପ୍ରକାର ଭେଦ , ଜାତି ଧର୍ମ ବର୍ଣ୍ଣ , ନିର୍ବିଶେଷରେ ଗୁରୁ ହେଉଛନ୍ତି ସମ୍ମାନସ୍ପଦ କାଳେକାଳେ !

ମୁଁ ବି ପ୍ରତି ନମସ୍କାରରେ ତାଙ୍କ ପାଦ ଛୁଇଁ ପ୍ରଣାମ ପୂର୍ବକ ମୋ ପ୍ରଥମ ଛାତ୍ରୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଉପହାର ବଢେଇ ଦେଲି । ସେ ତାକୁ ଖୋଲି , ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପ୍ରଚ୍ଛଦ ପଟର ନାମ ‘କାଶୀଯାତ୍ରା’, ଲେଖିକା ‘ତ୍ରିବେଣୀ’ , ତଥା ତାର ପ୍ରକାଶକଙ୍କ ନାମ ବି ପଢ଼ିଦେଇ ମୋତେ ଧରି କୁଣ୍ଢେଇ ପକାଇଲେ ଓ ଛଳ ଛଳ ଲୁହ ଭରା ଆଖିରେ ଅନେକ କିଛି କହିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ ବୋଧେ । ଆଉ ମୁଁ ବି ଖୁସି ହୋଇଗଲି ମୋ ଛାତ୍ରୀ ଖୁବ୍ ସଫଳତାର ସହିତ ପ୍ରଜାପତିର ଡେଣା ନେଇ ଅନେକ୍ ରଙ୍ଗରେ ରଙ୍ଗେଇ ମୋ ଦୁନିଆକୁ ରଙ୍ଗାୟିତ କରିଦେଇଛନ୍ତି ! ଜୀବନଟା ଏକ ପାଣି ଫୋଟକା, ମାତ୍ର ଅଢ଼େଇ ପାଦର । କିନ୍ତୁ ଶିଖିବାକୁ ଥାଏ ସମୁଦ୍ରେ କଥା ।

ସତରେ , ବଞ୍ଚିବାର ଶୈଳୀ ହିଁ , ପ୍ରତିଟି ମଣିଷର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିଚୟ ଦେଇଥାଏ। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ମୋ ‘ଆବ୍-ବା’ (ଜେଜେମା) ହେଲେ ଅନନ୍ୟା ! ତାଙ୍କର ଏଇ ଆତ୍ମ ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଦୃଢ଼ତା ନିକଟରେ ସମୟ ବି ଦିନେ ହାର୍ ମାନିଥିଲା ।

ଆଚ୍ଛା , ପିଲାଏ ଏବେ କୁହତ , ତୁମେ ମାନେ ତୁମ ଜେଜେ-ଜେଜୀ କି ଅଜା-ଆଈଙ୍କୁ କେବେ ପଢ଼ାଲେଖା ଶିଖାଇଛ ଯାହା ତୁମେ ଶିଖିଛ , ସେମାନେ ଶିଖିନାହାନ୍ତି (?) ନୂଆ ନୂଆ ଗପ ଶୁଣାଇଛ କି (?) ତୁମ ଘରେ ? ଯଦି ନ ଶିଖାଇଛ ତେବେ ଆଜିଠୁ ନୂଆ ନୂଆ କଥା ଶିଖାଇବ ଓ ନୂଆ ନୂଆ ଗପ ଶୁଣାଇବ।

*****

(ବି. ଦ୍ର. : ଏହା ଏକ କନ୍ନଡ଼ ଗଳ୍ପ । ପ୍ରଫେସର ଶ୍ରୀମତୀ ସୁଧା ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କର ଏହା ଆତ୍ମଲେଖନୀ । ସେ ଯେତେବେଳେ ୧୨ ବର୍ଷର ହୋଇଥିଲେ, କେମିତି ତାଙ୍କ ଜେଜେମା’ଙ୍କୁ ସେ ପଢାଇ ଥିଲେ , ସେ ବିଷୟରେ ଲେଖିଥିଲେ,”How I Taught My Grandmother To Read !” । ମୋର ସ୍ଵଳ୍ପ ଭାଷା ଜ୍ଞାନରେ ଗୁନ୍ଥିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି ।

ଅନୁବାଦ ଗପ #_ଜେଜେମା’ର_ଇଂରାଜୀ_ପଢ଼ା#